Bu günkü gündə rəqəmsal platformaların geniş yayılması ilə UX və UI ifadələrinin əhəmiyyəti artır və beləcə, insanların əksəriyyəti UX və UI-ın nə olması, hansı xüsusiyyətlərə malik olması və bir-birindən hansı məqamlarda fərqlənməsi və s. kimi suallarla maraqlanırlar. Bu yazıda biz müvafiq suallara cavab verərək dizaynlarda əvəzolunmaz olan UX və UI-nin əsas aspektlərinə toxunacayıq.

UX və UI dizaynı fərqli funksiyalara malik olsa da, bir-biri ilə əlaqəlidir və bir-birini tamamlayır. Hər iki anlayış daim yenilənməli və qorunmalıdır. Məzmundan tutmuş istifadə ediləcək rənglərə qədər bir çox elementləri əhatə edən UX və UI dizaynının nə olduğunu və fərqlərin nə olduğunu izah etməyə çalışacağıq.

Ümumi olaraq tərif versək, UX (User Experience) istifadəçi təcrübəsi olub şirkətlərin müştəriləri üçün davamlı məmnuniyyəti təmin etmək və ya istifadəçilər üçün həyata keçirilən dizayn və inkişaf işləridir. UI (User Interface) istifadəçi interfeysi deməkdir və internet istifadəçiləri üçün düzgün istiqamətlər verməklə daha uzunmüddətli, keyfiyyətli qarşılıqlı əlaqə yaratmağı hədəfləyən dizaynlardır. Gəlin, UX və UI dizaynlarının nələri əhatə etdiyini və aralarındakı fərqləri araşdıraq.

UX Dizaynı

İstifadəçi təcrübəsi(UX) A-dan Z-ə qədər dizaynda istifadəçilərin bütün qarşılıqlı əlaqəsini əhatə edir. Yəni, söhbət istifadəçinin qarşılıqlı əlaqə prosesində keçirdiyi bütün yaxşı, pis və ya maraqlı təcrübələrdən gedir. Geniş əhatə dairəsinə malik olan UX, istifadəçilərlə bağlı bəzi testlərdən aldığı məlumatlarla formalaşdırıla bilər. Dizayna daxil ediləcək detalların harada, nə vaxt və necə baş verəcəyi ilə bağlı istifadəçinin qarşılıqlı əlaqəsini qurur.

Deyə bilərik ki, vebsaytda darıxmadan və əylənərək vaxt keçirməyimiz UX dizayn prosesindəki detalların nəticəsidir. Hansı düymənin harada olmasına UX dizayn qərar verir.

İnsanların daha çox sağ əlli olması, mətni soldan sağa oxuması və ya açıq rənglərin daha çox nəzərə çarpması UX dizayn prosesində nəzərə alınan detallardan yalnız bir neçəsidir.

UX dizaynı gündəlik həyatda istifadə edilən məhsul və ya xidmətin istifadəçi təcrübəsinə diqqət yetirir və istifadəçi təcrübəsini formalaşdıran, istifadəçinin necə hiss etdiyini və etmək istədikləri əməliyyatları asanlaşdıran hər bir amili ehtiva edir.

Bir çox rəqəmsal məhsul tərtibatçısının məqsədi istifadəçi təcrübəsini artırmaqdır. Asan istifadənin təmin edilməsi və ziyarətçinin məhsuldan ən sadə şəkildə həzz almasını təmin etmək yaxşı bir UX dizaynı ilə həyata keçirilir. Düzgün sözlər seçərək istifadəçi təcrübəsini nə qədər təsvir etməyə çalışsaq da, bu sahədə qeyri-müəyyənliyi aradan qaldırmaq demək olar ki, mümkün deyil. Çünki istifadəçi təcrübəsi əslində sınaq və səhvə əsaslanan bir prosesdir. Heç bir dizayner və ya tərtibatçı məhsulunu sınaqdan keçirmədən necə istifadə təmin edəcəyini bilə bilməz. Bu səbəbdən UX dizaynerləri çox vaxt bir neçə dizayn üzərində işləyirlər. Yəni birdən çox dizaynı üzə çıxardıqdan sonra onların hər birini istifadə üçün açır və rəy aldıqdan sonra hansı dizaynın daha yaxşı olduğuna qərar verirlər.

İstifadəçilər və şirkətlər arasındakı əlaqənin taleyi ilə bağlı əhəmiyyətli bir qərar mexanizmi olan UX dizaynı, demək olar ki, hər bir məhsul və ya məhsul detalına tətbiq edilə bilər. Yaxşı bir UX dizaynı potensial müştərini çox tez mövcud müştəriyə çevirə bilər, pis dizaynlar isə hamısını itirməyinizə səbəb ola bilər. Deyə bilərik ki, şirkətlərin bazar araşdırması proseslərinə daxil olan bu dizaynlar həm şirkətləri, həm də müştərilərini məmnun etmək üçün aparılan analiz və sınaqlara əsaslanan işlərdir.

UX Dizayneri nə edir?

UX dizaynerləri məhsul və ya xidmət üçün yaxşı istifadəçi təcrübəsi yaratmaq üçün bazar araşdırması, məhsul inkişafı, strategiya və dizayn işləri aparırlar. Onlar müştəri ilə məhsul arasında körpü qurur, şirkətə ehtiyac və gözləntiləri daha yaxşı anlamağa və yerinə yetirməyə kömək edir. UX dizaynerləri məhsulları, xidmətləri və texnologiyanı mümkün qədər istifadəçi dostu və əlçatan etməyə çalışır. Bununla onlar istifadəçinin istəklərini bizneslə uzlaşdırırlar. UX dizayneri, əsasən, MindManager, MockPlus, SmartDraw, UserTesting, Microsoft Visio, InVision kimi proqramlardan istifadə edir.

UI Dizaynı

İstifadəçi interfeysi(UI) dizayndakı interfeyslərlə, yəni xarici dizaynla məşğul olur. Xarici görünüşlə əlaqəli bütün dizaynlar UI dizaynı ilə bağlıdır. Bu nöqtədə onu UX ilə qarışdıra bilərsiniz, lakin incə bir fərq var. UX istifadəçi təcrübəsinə əsaslanan dizaynla istifadəçi qarşılıqlı əlaqəsi ilə məşğul olur. UI istifadəçi qarşılıqlı əlaqəsindən daha çox dizayn cəlbediciliyi ilə maraqlanır. Başqa sözlə, UX bizim qavrayışlarımızla, UI isə gözlərimizlə bağlıdır.

UI dizaynı sayəsində bütün düymələr öz yerindədir. Axtarış motoru, əlaqə bölməsi, haqqımızda bölməsi və ya qalereya UI dizayn prosesində gözə ən cəlbedici şəkildə yerləşdirilir.

Deyə bilərik ki, UX əslində UI dizaynını özündə ehtiva edir. Axtarış motorunun və ya haqqımızda bölməsinin harada daha yaxşı görünəcəyi ilə məşğul olarkən, UX dizaynı üçün vacib olan istifadəçi qarşılıqlı əlaqəsi və təcrübəsi də nəzərə alınır. Məsələn, həm qadınların, həm də kişilərin istifadə etdiyi bir çantanı nümunə götürsək, zəncirbəndin ölçüsü, forması və görünüşü UI ilə bağlıdır. Onun yerinin harada daha faydalı olacağı və hansı rəngə daha çox üstünlük veriləcəyi isə UX ilə bağlıdır.

İstifadəçinin veb-saytda çətinlik çəkmədən naviqasiya etməsini, axtardığı məlumatlara asanlıqla daxil olmasını və bu rahatlıq sayəsində uzun müddət saytda qalmasını təmin etmək üçün istifadə edilən vizual dizaynların hamısı UI-dir. Formal yönümlü təkmilləşdirmələr, estetik detallar və görünüşlə bağlı hər şey UI dizayna aiddir. Səhifə strukturu, düymələr, şəkillər, xətlər, rənglər kimi qrafik elementlər UI dizaynının bir hissəsidir.

UI Dizayneri nə edir?

UI dizayneri saytın naviqasiyasını, istifadəçi interfeysi tipini və ya məhsul növünü tamamilə intuitiv şəkildə tərtib edir və bununla da istifadəçini çaşdırmadan öz məqsədlərinə çatmağa çalışır. O, interfeys və tipoqrafiya, rəng sxemi və naxış kimi bütün elementlərə diqqət yetirir. UI dizaynerləri diaqramlar və lövhələr yaratmaq üçün Sketch, Figma və Photoshop kimi vasitələrdən istifadə edərək interfeyslərin dizaynına çox vaxt sərf edirlər. Onlar həmçinin məhsulun spesifikasiyalara cavab verdiyinə əmin olmaq üçün UI testi aparırlar. Yaxşı bir UI dizaynerinin ən vacib cəhəti müştərini başa düşməkdir. Davamlı olaraq araşdırma fəaliyyətləri ilə müştərini nəyin xoşbəxt etdiyini, hansı problemləri həll etməyə çalışdıqlarını və hansı həll yollarının ən vacib olduğunu öyrənirlər. UI dizaynı ciddi şəkildə estetika ilə bağlıdır, UI dizaynerinin məqsədi isə müştərini razı salmaqdır.UI dizaynerlərinin istifadə etdiyi proqramlara misal olaraq Adobe XD, Sketch, Gravity Design, Affinity Designer, Figma, Adobe Illustrator və Adobe Photoshop verilə bilər.

UX VƏ UI ARASINDAKİ FƏRQLƏR

Uğurlu dizayn üçün bir-birindən ayrılmamalı, lakin bütövlükdə dizayn prosesinə daxil edilməli olan UX və UI bəzən bir-biri ilə qarışdırıla bilər. Bu səbəbdən, UX və UI dizaynlarının unikal xüsusiyyətləri və fərqlərinə toxunmaq, maraqlananların zehnindəki sual işarələrini aradan qaldırmaq lazımdır.

UI  rəqəmsal mərhələləri təcəssüm etdirir,  UX  isə istifadəçi davranışlarına diqqət yetirir və onları rəqəmsal dünyadan ayrı saxlayır, lakin yenə də rəqəmsal mühitdə sınaqdan keçirir. UI müvafiq dizaynın istifadəçinin gözündə necə görünəcəyini nəzərə alaraq nəticədə dizaynın vizuallığına diqqət yetirir. UX, əksinə, vizuallıqdan çox istifadəçinin bu dizaynla necə qarşılıqlı əlaqə quracağını qurur. Bu fərqlərə əsaslanaraq, UX-in UI-i əhatə edən daha geniş bir anlayış olduğunu söyləmək olar. Başqa sözlə, UX mücərrəd və UI konkret nəticələri verir.

• UX dizaynın istifadəçi ilə qarşılıqlı əlaqəsi ilə məşğul olur. UI dizaynın istifadəçi tərəfindən necə görünəcəyi ilə maraqlanır.
• UX dizaynı üçün uğur nə qədər müştəri cəlb etməyidir. UI üçün uğur onun gözə nə qədər xoş və gözəl görünməsidir.
• UX dizaynında testlər istifadə edilə bilər, UI dizaynlarında isə yox.
• UX insan psixologiyası ilə daha bağlıdır.
• UX dizayn prosesində psixologiya və sosiologiya kimi mövzularda məlumatlı olmağa üstünlük verilsə də, UI dizayn prosesində veb dizaynı üzrə kifayət qədər biliyə üstünlük verilir.
• UX dizaynı şirkətin bütün rəqəmsal simaları ilə istifadəçi arasında qarşılıqlı əlaqənin keyfiyyətinin inkişafı və təkmilləşdirilməsi prosesidir.
• Brendinizin və ya biznesinizin bütün güclü vizual aktivlərini interfeyslərə köçürməyin ən doğru yolu UI dizaynının mövzusudur.
• Keyfiyyətli nəticələr əldə etmək üçün testlər, inkişaflar, tədqiqatlar və məzmun məsələləri UX dizaynının əhatə dairəsinə daxildir.
• UI dizaynı isə istifadəçiyə biznesinizlə bağlı hər cür platformada interaktiv oriyentasiyaya malik olmağa imkan verir.
• Rəqəmsal olmayan təcrübələrin rəqəmsal dünyaya uğurla ötürülməsi qısaca UX dizaynının mövzusudur.

UX Dizaynının Tarixi

UX dizaynının tarixini öyrənmək əsas prinsipləri anlamağa kömək edir. UX termini ilk dəfə 90-cı illərdə Don Norman tərəfindən istifadə edilsə də, daha uzun müddət əvvəl bu anlayış meydana çıxmışdı. UX dizaynı eramızdan əvvəl 4000-ci ildən qədim Çin Feng Shui fəlsəfəsinə əsaslanır. Həmçinin, eramızdan əvvəl V əsrin əvvəllərində qədim yunan sivilizasiyalarının alətlərini və iş yerlərini erqonomik prinsiplərə əsaslanaraq dizayn etdiyinə dair sübutlar da var. UX dizaynından geniş istifadə 19-cu əsrin sonlarında Frederik Uinslou Taylor və Henri Ford kimi böyük mütəfəkkirlər öz təcrübələrini və dizayn prinsiplərini istehsal proseslərinə inteqrasiya etdikdə başladı.

UI dizaynının tarixçəsi  isə birbaşa qrafik dizaynla bağlı olduğundan dolayı geniş bir mövzudur və növbəti bloq yazılarımızda yer veriləcəkdir.